Kolonie w PRL-u. Były miłości, przygody i wojny z tubylcami

Iwona Majchrzak, choć ma już trójkę świetnych wnuków, samych chłopaków, jest Dzieckiem Płocka. Przede wszystkim dlatego, że wiek dziecięcy i młodzieżowy związała z zespołem legendarnego druha Milkego Dzieci Płocka. Jego członkowie to była wakacyjna, ale nie tylko, elita. Zespół koncertował niemal na całym świecie, więc nawet w tych przaśnych i nieprzyjaznych czasach jeździł za granicę, także na ?zgniły Zachód?.
Polska w ramach demoludów brała udział w międzynarodowej wymianie młodzieży i dwukrotnie nasz kraj reprezentowały na takich zgrupowaniach właśnie Dzieci Płocka. Pani Iwona była na każdym takim wyjeździe. - To były właściwie obozy, choć bez namiotów, warunki mieliśmy raczej wczasowe czy kolonijne, ale o wyższym standardzie niż te typowe w kraju - opowiada. - I co ważne, trwały nie trzy tygodnie, jak kolonie krajowe, ale całe pięć!

REP. TOMASZ NIESŁUCHOWSKI

Od 10 lipca do 18 sierpnia 1968 roku trwał obóz pionierski (obowiązywała nomenklatura sowiecka, w ZSRR byli nie harcerze, a pionierzy) w Wilhelm Pieck koło Berlina w niegdysiejszej NRD. - Pojechało tam osiem par tanecznych z naszego zespołu oraz grupa śpiewacza pana Gawrońskiego, długoletniego dyrektora SP nr 2. Ale nie pamiętam, ile było osób w całym naszym podobozie, chyba ok. 200. Prócz Polaków także grupy z NRD, ZSRR, Szwecji, Irlandii, Jugosławii, Finlandii i z Węgier. Musiała też być jakaś reprezentacja Afryki, bo mam zdjęcie z czarnoskórym kolegą - pani Iwona pokazuje na wpół wyblakłą czarno-białą fotografię. - Spaliśmy w czymś, co zapamiętałam jako duże wille... A może to były małe kamieniczki? Stały w lesie. Pokoje mieliśmy chyba sześcioosobowe, mieszane. To znaczy razem spały osoby różnych nacji, w naszym np. - Jugosławianki. To był taki pomysł na integrację. Rozmawialiśmy tylko po rosyjsku, ale najlepiej szło nam porozumiewanie się na migi.

REP. TOMASZ NIESŁUCHOWSKI

Uczestnicy obozu sporo zwiedzali, byli m.in. w Berlinie. Stałym punktem wszystkich takich zgrupowań były dni narodowe. Polski przypadał zawsze 22 lipca, który był wtedy świętem narodowym w naszym kraju. - Przygotowywaliśmy się na to jeszcze w Polsce, potem pokazywaliśmy nasze stroje i wyroby ludowe, flagę, pocztówki z różnych miast. Wieczorem dawaliśmy koncert, tańczyliśmy i śpiewaliśmy - wspomina Iwona Majchrzak. - Przed wyjazdem na obóz trzeba było kupić jakieś pamiątki na wymianę z młodzieżą z innych krajów. Ja w sklepie ?Pod zegarem? przy Tumskiej [jest do dziś - red.] kupowałam np. jakieś maskotki, widokówki, długopisy, kalkomanię i takie naszywki z materiału, z napisami Płock i Polska. Supersuwenirami były laleczki w strojach ludowych i drewniane szkatułki z Cepelii, ale na to nie każdy mógł sobie pozwolić.
Co parę dni odbywały się spotkania dwunarodowe. - Niemcy zapewniali ciasteczka i napoje, siadaliśmy w kręgu i opowiadaliśmy o naszych krajach, śpiewaliśmy swoje piosenki - mówi dalej pani Iwona. - Zawsze był też dzień pracy. W Wilhelm Pieck była mała fabryczka, siadaliśmy przy taśmie, na której coś podjeżdżało, jedni do tego dokręcali śrubki, kolejni nakładali nakrętki...
Płock najwyraźniej chciał pokazać swoje dzieciaki z najlepszej strony, bo wszystkie dziewczynki dostały jednakowe kostiumy kąpielowe, które specjalnie zrobił Cotex. - Tylko że zakład miał wyroby z włóczki - parska śmiechem Majchrzak. - Więc jak wychodziłyśmy z wody, to nasiąknięte, ciężkie kostiumy po prostu z nas opadały. To była masakra!
Stałym punktem dnia była pobudka. W NRD całą okolicę budziła złożona z młodych ludzi orkiestra dęta, która niemiłosiernie waliła w bębny. Potem obowiązkowa gimnastyka szwedzka - trochę wymachów, skrętów tułowia itp. Jedzenie? Dobre. I zdrowe, choć polskie dzieci dziwiły się, że dostają surowe poszatkowane warzywa. Najgorzej było z herbatą, podawano tylko miętową, która nie bardzo szła w smak płocczanom.

Na początku lat 70. Iwona Majchrzak znów z zespołem Dzieci Płocka wyjechała na pięć wakacyjnych tygodni za granicę. Tym razem do Związku Radzieckiego, do słynnego wówczas Arteku na Krymie. Co do zasady, organizacja była podobna jak w NRD, z tym że zamiast bębniarzy co rano budziła uczestników puszczana przez megafony piosenka - pani Iwona zaczyna nucić i śpiewać po rosyjsku: ?My, pionierzy, dzieci robotnicze...?. Dalej nie pamięta. Ale aż się krzywi na wspomnienie jedzenia - ziemniaczanego puree, obrzydliwej papki, która pływała w tłuszczu. - Ale też kilka razy dostawaliśmy kawior - śmieje się głośno. - Tylko jakoś wcale nam nie smakował, mało - brzydziliśmy się tego. Korzystali dorośli, którzy zabierali dla siebie nasze nietknięte porcje.
Płocczanie trafili cudnie, nad samo morze, za plecami mieli góry. Mieszkali w dwóch wielkich pawilonach, nieco w głębi. Najpiękniejsze budynki z rozległymi tarasami nad samym Morzem Czarnym Sowieci przydzielili grupom z Anglii i Francji.

REP. TOMASZ NIESŁUCHOWSKI

- Najgorsze w Arteku było to, że zaraz po przyjeździe kazano nam iść do magazynu i tam oddać walizki - mówi Majchrzak. - Dostaliśmy jednakowe stroje, takie jakie mieli pionierzy z ZSRR: krótkie spodenki, białe bluzki i białe czapeczki. Co kilka dni zabierali te rzeczy do prania i dawali świeże. Udało mi się zabrać z walizki parę swoich bluzek i chodziłam w nich. Bez żadnych konsekwencji.
Kiedyś cały obóz pojechał do Sewastopola i wszyscy szli w wielkim pochodzie u stóp pomnika czerwonoarmistów, do którego prowadziły wielgachne schody. Polska grupa śpiewała: ?Jeszcze Polska nie zginęła, kiedy my żyjemy...?, a potem na całe gardło: ?Marsz, marsz Polonia, nasz dzielny narodzie!?. - Nic z tego nie było, jakoś nas za to nie szarpali - twierdzi pani Iwona.
Na zakończenie turnusu byli tydzień w Moskwie. Majchrzak opowiada: - Mieszkaliśmy w jakichś koszmarnych blokach. Było strasznie, w mieszkaniach zamiast firanek - wyklejone gazety, na stole - też gazety. Poza tym tylko łóżka. Jak wychodziliśmy do miasta, to stale czułam, ze ktoś za nami łaził. A ludzie na ulicy zaczepiali mnie i chcieli od razu kupić te ubrania, które miałam na sobie. To wszystko było bardzo nieprzyjemne.

REP. TOMASZ NIESŁUCHOWSKI

Oczywiście w trakcie takich zgrupowań nawiązywały się przyjaźnie i znajomości. W Arteku w Iwonce zakochał się Anglik, nazywał się Richard Cook, pamięta, bo tak podpisał swoje zdjęcie, które ma do dziś. Tyle że ten brytyjski Rysiek nie bardzo się jej podobał. Ale to właśnie on podarował miłej Polce na pamiątkę album, który sam wykonał. Są w nim zdjęcia miast, z opisem po angielsku, są wklejone karteczki z podobiznami słynnych wówczas piłkarzy nożnych, znaczki pocztowe z królową Elżbietą, widokówki, ryciny i kolorowe historyjki obrazkowe, takie jak z komiksu, tyle że bez dymków z napisami. - To były prawdziwe skarby, zwłaszcza dla mnie, dziewczyny z biednej i szarej Polski - przyznaje Majchrzak. - Potem ja w tym albumie gromadziłam kolejne. O, tu są wklejone opakowania od czekolad, które były rarytasem. Proszę, tu jest ?Czekolada mleczna z orzechami laskowymi? Goplany i ?Wczasowa? firmy Bałtyk... Jest cena, 19 zł. A to ?Creme? - czekolada kawowa, producent ZPC 22 Lipca Wedel. I jeszcze jeden z najważniejszych skarbów - bibułka, w jaką zapakowana była pomarańcza. Wtedy pomarańcze to była wielka rzadkość.
W albumie jest także etykieta pieczołowicie odklejona od... konserwy rybnej! Napis na niej informuje, że były to szproty w oleju aromatyzowanym z P.P.D. i U.R ?Odra? w Świnoujściu, ważyły 210 gramów i kosztowały 12 zł.
Richard poszedł jeszcze dalej w obdarowywaniu swej lubej. - Na koniec obozu chciał się ze mną wymienić i dał mi swoją bluzę od munduru, w zamian prosił o moją - mówi pani Iwona. - Tylko że mnie nie pozwolono na tę zamianę, więc dostał ode mnie pas i biało-czerwoną chustę. A jego bluza była super! Z prawdziwego, ścieralnego dżinsu! Później zrobiłam z niej sobie kurtkę i zadawałam szyku.
Na nic jednak starania młodego Anglika, Iwonie bardziej przypadł do gustu chłopak z Turkmenii, z grupy sowieckiej. - Był bardzo ładny - nasza rozmówczyni pokazuje fotkę. - Wymieniliśmy się adresami, potem jeszcze długo korespondowaliśmy ze sobą.

- To były moje drugie kolonie w życiu - dzieli się swoimi wspomnieniami dyrektor Płockiej Orkiestry Symfonicznej Adam Mieczykowski. Płocczaninem jest od 25 lat, wychowywał się w Olsztynie, a na wakacje jeździł na kolonie organizowane przez Akademię Rolniczo-Techniczną (teraz Uniwersytet Mazursko-Warmiński), w której pracował tata. - Te drugie kolonie były w Gostyninie, zdałem wtedy do piątej klasy. Jechaliśmy elegancko, Autosanem, to był cywilizacyjny awans, bo rok wcześniej wiózł nas Jelcz. Zamieszkaliśmy w szkole, w klasach po kilkanaście osób. Mieliśmy tylko łóżka polowe i taborety na podręczne rzeczy. Bagaże trzymaliśmy pod łóżkami i był jeszcze wielki wieszak na grubszą odzież wierzchnią. Jedliśmy w szkolnej stołówce, w grupach, co pół godziny kolejna. Na śniadanie obowiązkowo była zupa mleczna - Mieczykowski krzywi się niemiłosiernie - której nie cierpiałem od pierwszego przebłysku świadomości, bleee... Do tego dżem, pasztetowa. Często dostawaliśmy jabłka. Na obiad jedliśmy okropny makaron z twarogiem, ale bywały i kotlety. Czasem podawali taki rozerwany kawał kurczaka na ryżu z marchewką, nazywaliśmy to kurczę na granacie, cha, cha! Budyń i kisiel były na podwieczorek, a kolacja to powtórka ze śniadania, tyle że bez tej białej zupy.

REP. TOMASZ NIESŁUCHOWSKI

Mieczykowski najmilej wspomina wycieczki i to, co ?tygrysy lubią najbardziej? - dwugodzinny czas wolny. Wtedy można było kupować pamiątki, a przede wszystkim lody, dużo lodów, słodycze, napoje. - Oczywiście byliśmy też w Płocku - wspomina nasz rozmówca. - Jazda przez most to było przeżycie, zwłaszcza że po moście jeździły pociągi, to było niesamowite! I Wisła - taaaka wielka! Zapamiętałem Wzgórze Tumskie, oglądaliśmy katedrę, mam w pamięci jakieś sklepy w centrum, pewnie przy Tumskiej. I w kinie byliśmy. Diana? Przedwiośnie? Nie pamiętam, to był pewnie 1976 rok.
W Gostyninie najfajniejsze były wyprawy nad jezioro i kąpiele, oczywiście pod okiem ratownika. - I takie boisko asfaltowe, non stop rozgrywaliśmy mecze piłki nożnej i turnieje w dwa ognie. Czasem ze sobą, czasem z miejscowymi dziećmi. Z nimi było OK, ale rok później, w Toruniu, kolonia była w nieciekawej dzielnicy i nieraz musieliśmy się bronić przed tubylcami, oni lali nas, a my ich - zdradza Adam Mieczykowski. Przyznaje też, że jako chłopak śpiewający, a do tego grający na gitarze i na pianinie, stale brał udział w jakichś występach, zwłaszcza jak przyjeżdżali ludzie z kuratorium. A to z kolei przysparzało mu zagorzałych fanek!

REP. TOMASZ NIESŁUCHOWSKI

No i dyskoteki przy płytach z gramofonu Bambino... - Czekaliśmy na te rzewne, wolne melodie, żeby się trochę poprzytulać z dziewczynami w tańcu - odważnie wyznaje Mieczykowski.
Już od początku kolonii wszyscy czekali na ostatnią, zieloną noc. - Cuda się wtedy działy! Malowanie pastą do zębów, tłukliśmy się mokrymi ręcznikami zwiniętymi w marchewkę lub takimi, na jakich robiło się supeł - pan Adam nie ma żadnych wyrzutów sumienia, choć przyznaje: - Bolało! I czasem łzy się pojawiały. No ale taka tradycja. Fajne były te kolonie.

W lipcu pamiętnego roku 1980 Adam Mieczykowski był na tygodniowych koloniach w Karl-Marks-Stadt (wcześniej i obecnie Chemnitz) w NRD. - Mieszkaliśmy pod miastem w jakimś ośrodku wczasowym - opowiada. - Poziom był dużo lepszy niż w Gostyninie, cha, cha, sale były kilkuosobowe, z piętrowymi łóżkami, toczyliśmy wojnę, kto będzie spał na górze. Prócz nas byli Niemcy z NRD i Czesi. Jedzenie też było lepsze, zwłaszcza że bez zupy mlecznej. Dostawaliśmy za to salami, tego jeszcze nie znaliśmy. Byłem już po siódmej klasie i przyznam, że było... ciekawie w tym międzynarodowym towarzystwie. Dużo zwiedzaliśmy, chodziliśmy do muzeów. W Polsce już się czuło nadchodzący Sierpień, ale jakiejś indoktrynacji nie pamiętam. Było sporo integracji, najlepiej dogadywaliśmy się z Czechami, zbliżał nas język, a niemieckiego wtedy nikt się w podstawówce nie uczył. Oczywiście można było gadać po rosyjsku, ale nikt z nas - Polaków, Niemców i Czechów - nie chciał. Dziwiło mnie, że w mieście było dużo wojska, widziało się także żołnierzy radzieckich, z mojego Olsztyna i w ogóle z Polski tego nie znałem. Pamiętam międzynarodowe mecze w piłkę nożną, Niemców zlaliśmy, ale nas zlali Czesi. A szło na poważnie, dziewczyny ostro kibicowały, to była prawdziwa sportowa rywalizacja.
Były też pierwsze międzynarodowe kontakty... z płcią przeciwną. Polacy mocno pilnowali swoich koleżanek, ale sami na potęgę oglądali się za Czeszkami. - Poznałem Jolanę z Karvina, to tuż obok Cieszyna - uśmiecha się Mieczykowski. - Ech... taka pierwsza miłość. Pisaliśmy potem do siebie dobrze ponad rok. Ona po czesku, ja po polsku i nie było problemu.

REP. TOMASZ NIESŁUCHOWSKI

Każdy uczestnik musiał mieć tymczasowy dowód osobisty i książeczkę walutową z odnotowaną wymianą złotówek na marki. Młody Adaś miał 200 marek, sporo. - Kiedy byliśmy w mieście, odwiedzaliśmy sklepy - przypomina sobie. - Ja podpatrywałem, co kupują koledzy, i brałem to samo - sandały słynnej firmy Salamander, w Polsce przedmiot pożądania, emaliowane garnki, czekolady, słodycze. U nas wszystko na kartki, bieda z nędzą, więc nawet dzieciaki wiedziały, co jest w domach potrzebne.
Ponieważ i tu był zwyczaj wymiany upominków, to polscy koloniści przywieźli ze sobą - o dziwo łatwo u nas wtedy dostępne - okulary słoneczne. Najbardziej podobały się te, które miały napis Made in Italia.
- Kiedy wracaliśmy, każdy miał dodatkową wielką siatę skarbów. Na granicy czekało się bardzo długo na odprawę, ale celnicy jakoś się do tych zakupów nie doczepiali - kończy wspomnienia Adam Mieczykowski.

Krzysztof Piasek, rzecznik płockiej policji, pierwszy raz na kolonie pojechał, kiedy skończył czwartą klasę podstawówki. - I to od razu bardzo daleko od domu, bo mieszkałem wtedy w woj. gorzowskim, a te kolonie były w Suwałkach - wspomina. - Sama podróż była dość ciekawa, bo w kilka osób z mojej miejscowości jechaliśmy na miejsce żukiem, takim blaszakiem, tyle że w środku były siedzenia, pomiędzy nimi mieliśmy ułożone bagaże.
Teraz pewnie policja nie pozwoliłaby na taki transport dzieci... - Pewnie tak. Ale trzeba przyznać, że była z nami opiekunka, a kierowca jechał wyjątkowo ostrożnie, bez szarżowania - śmieje się Piasek. I opowiada: - O ile pamiętam, kolonie były w jakiejś szkole, w samym mieście. Nie znałem Mazur, a wtedy były one bardzo modne, wiele osób jeździło tam w wakacje, więc dla mnie to była ogromna atrakcja. Pamiętam do dziś, jak pływaliśmy statkiem po Wigrach, o których dowiedziałem się, że to jezioro rynnowe, co mam w głowie do teraz. Bardzo dużo zwiedzaliśmy, miałem nawet taką mrożącą krew w żyłach dzieciaka przygodę. Wychowawcy zabrali nas do jakiegoś klasztoru, w którym były podziemia z grobowcami. Z muru była wyjęta jedna cegła, a w niej zainstalowany reflektor, który oświetlał pomieszczenie. I przez tę dziurę widać było... ludzkie kości. Oj, to zrobiło na mnie ogromne wrażenie!
Jedna wycieczka rozczarowała małego Krzysztofa. Cała grupa wdrapała się na wzgórze, przewodniczka powiedziała, że przy dobrej pogodzie widać z niego całe mnóstwo jezior. Można ich się doliczyć setki. A właśnie tego dnia dobrej pogody nie było i nie było liczenia do stu... - Uwielbiałem zwiedzanie. Ale raz bałem się, że na wycieczkę nie pojadę. Bo dwa dni wcześniej zjadłem loda i okropnie rozbolało mnie gardło. Wtedy ktoś mi doradził, żebym zjadł jeszcze jednego, gorliwe kupiłem więc dwa naraz i... ból zniknął jak ręką odjął! To teraz mój sposób na taką przypadłość - opowiada dalej Piasek.
Same warunki kolonijne nie były, tak to dziś ocenia, złe. W salach klasach spali po 6-8 osób i to było OK. Jedzenie też było w porządku. - Często prosiłem o dokładkę i dostawałem ją - przyznaje rzecznik. - Wychowawcy? Raz tylko mieliśmy do nich żal, bo kiedyś doszliśmy do wielkiego starego wiaduktu, z którego rozciągał się wspaniały widok, dorośli wdrapali się na ten wiadukt, ale nam nie pozwolili, pewnie ze względów bezpieczeństwa.
Najlepsze były ogniska. - Układane z potężnych gałęzi tak, że ogień bił wysoko w niebo. Dla mnie, małego chłopca, było to jakieś czarodziejskie zjawisko - uśmiecha się Krzysztof Piasek. - Tak... mam bardzo dobre wspomnienia z tych kolonii.